Ülkemizin her geçen yıl düzenli olarak artmakta olan ihracat ve ithalat rakamları, Türkiye limanlarına uğrak yapan gemi sayılarının ve toplam tonaj değerlerinin artmasına paralel olarak dünyanın en büyük ebatlı kuru yük, konteyner ve sıvı tehlikeli yük taşıyan gemilerinin sıklıkla iç sularımızda boy göstermelerini de beraberinde getirmiştir.

Bu olgu büyüyen gemi tonajları ile beraber manevra emniyeti bağlamında römorkör kullanımının önemini de arttırmış, geçmiş zamanlara kıyasla römorkör tipleri, özellikleri ve bu hizmetlerin hangi prosedürlerle daha yetkin bir şekilde verilebileceği daha çok gündeme gelmeye, tartışılmaya başlanmıştır. Manevrayı gerçekleştiren kılavuz kaptanlar açısından römorkör hizmetlerinin en ön cephesinde tabi ki tüm Türkiye limanlarında fedakârca, zor bir görevi yerine getiren römorkör kaptanları ve diğer ilgili personel gelmektedir. Kılavuz kaptanlar ve römorkör kaptanları arasındaki empati ve iletişim emniyetli bir manevranın belki de birinci derecede olmazsa olmazıdır.

Bu makalede gitgide daha önem kazanmakta olan söz konusu römorkaj hizmetlerini icra eden römorkör kaptanlarının Türkiye ve diğer ülkelerde hangi süreçlerden geçerek bu son derece önemli ve değerli mesleğe giriş yaptıklarını özet olarak irdelemeye çalışacağım.

Yurtdışında Römorkör Kaptanı Olmak:

Dünyanın farklı ülkelerinde farklı prosedürler, farklı yaklaşımlar söz konusudur. Amerika gibi ülkelerde römorkör kaptanları kendi görev tanımlarına ait bir ehliyet alırlar (Tugboat Captain Licence).

USCG (United States Coast Guard) ABD Sahil Koruma kurumu tarafından gerçekleştirilen bu ehliyet sınavına girebilmek için bir takım  şartlar mevcuttur.

Römorkör üzerinde gemici olarak en az 540 gün hizmet vermiş   olmak. Ancak bunun en az 90 günü tek rota üzerinde hizmeti içermesi gerekir.

Gerekli tüm STCW belgelerinin eksiksiz olarak sunulması,

Geçerli bir gemi adamı cüzdanının olması (Merchant Marine License Documentation (MMLD). (That MMLD must also have a “Y” designation, meaning the candidate has recently passed a Safety and Security Evaluation Branch (SSEB)) Ancak bu belgenin üzerinde emniyet ve güvenlik değerlendirmesinden geçtiğini gösteren Y ibaresi olması gerekir.

Adaylar en az 21 yaşında olmalı ve herhangi bir uyuşturucu veya yasa dışı ilaç bağımlılıklarının olmadığını en az altı ay geriye giderek gösteren bir sağlık kontrolü ve testlerden geçmiş olmalıdırlar.

Yukarıda yazılı şartları yerine getiren adaylar USCG (United States Coast Guard) ABD Sahil Koruma kurumu tarafından içeriği tanımlanmış özel bir eğitime yetkili eğitim merkezlerinde katılmak zorundadırlar (Tugboat Licence Training Course).

Bu kursu da başarıyla tamamlayan adaylar römorkör kaptanı ehliyetlerini    alabilmek için (Tugboat Captain Licence) değerlendirme sınavına katılırlar (Towing Officer Assessment Record (TOAR) exam ).

Bu değerlendirme sınavını da başarıyla geçerlerse ehliyetlerini alırlar.

Ancak eğer görev yapacakları römorkörler 200 GT üzerinde ise farklı eyaletlere göre yerine getirmeleri gereken bir takım ilave şartlar ve eğitimler de mevcuttur.

ABD ve Kanada’da römorkör kaptanlığı can, mal, çevre emniyeti açısından hayati derecede önemli meslek grupları arasında sayıldığı için ehliyet alma şartları ne kadar zahmetliyse de meslek adamları bu ülkelerin standartlarına göre oldukça iyi bir ücret almaktadırlar.

Her ne kadar eyalete göre değişen standartlar söz konusu olsa da yetişmiş bir römorkör kaptanı ABD’de ortalama olarak yıllık 101.840 Usd tutarında bir ücrete hak kazanmaktadır. ABD’de römorkör kaptanı maaşları yıllık 62.000 Usd ve 151.000 Usd arasında değişmektedir. Bu standartlara Almanya’dan bir örnek vermek gerekirse bu ülkede ortalama yıllık römorkör kaptanı maaşı 66.870 Euro gibi bir rakama denk gelmektedir.

360 Derece bir Römorkör Simülatörü

Avrupa’dan da bir örnek vermek gerekirse Birleşik Krallık’ta römorkör kaptan ve zabitlerinin yeterlilik standartları Denizcilik ve Sahil Koruma Teşkilatının (Maritime & Coast Guard Agency) MGN 495 M + F adlı belgesinde açıklanan kurallarla belirlenmiştir. Bu belgede öngörülen şartlar da birçok bakımdan ABD ve Kanada’da mevzuata bazı farklılıklarla benzemektedir. Römorkör üzerinde görev yapmak için gerekli, miçodan kaptana kadar olan tüm yeterliliklerde (Certificate of competency –Coc) ve yükseltmelerde son beş sene içerisinde en az altı ay süre ile römorkör üzerinde görev yapma şartı aranmaktadır.

Ancak bahsedilen doküman MGN 495 M + F / Annex B ekinde belirtilen römorkörcülük ile ilgili özel eğitimler (Örnek: Annex B,Control Tug Operations Unit 44) alındığı ve sertifikalandırıldığı takdirde bu mecburi altı ay süre iki aya indirilmektedir. Eğer gerek görülen deniz hizmeti römorkör üzerinde gerçekleşmemişse bu süre iki katı yani en az bir sene olmak zorundadır.

Bunun yanı sıra ABD’dekine benzer bir biçimde:

Gerekli tüm STCW belgelerinin veya MCA onaylı (Maritime & Coast Guard Agency ) Birleşik Krallık eşdeğer eğitimlerinin eksiksiz tamamlanması,

Birleşik Krallık’ta denizciler için ENG 1 olarak bilinen sağlık kontrolünden geçmiş olmak.

Römorkör zabiti olacaklar için GMDSS eğitimi ve sertifikası da gerekiyor.

Ancak ara yükselmelerde farklı geçiş süreleri söz konusudur:

Örneğin römorkör zabiti olarak çalışırken 500 GT altı liman ve kıyı römorkör kaptanlığına başvurabilmek için en az 12 ay römorkör hizmeti,3000 GT altı liman ve kıyı römorkör kaptanlığı için de en az 24 ay römorkör hizmeti aranmaktadır. Tüm bu şartlar ilk defa ehliyet alacaklar ve ara yükselmeler için sağlandıktan sonra MCA’dan sözlü sınav için gün alınır ve sınavın sonunda başarılı olan adaylar ehliyetlerini alırlar.

Yukarıda verilen prosedürler bazı küçük farklılıklarla prensip olarak Japonya, Avustralya ve Avrupa’nın diğer gelişmiş ülkelerinde de geçerlidir.

KOTUG firmasına ait römorkör simülatörü

Türkiye’de Römorkör Kaptanı Olma Şartları:

Türkiye’de 500 GT altı römorkörlerde kaptan olarak görev yapabilmek için sınırlı kaptan ehliyetine sahip olmak yeterlidir. 500 GT-3000 GT  arası römorkörlerde kaptan olarak görev yapabilmek içinse bu iki tonaj arasına tanımlanmış yakın yol Kaptanı ehliyetine sahip olmak gerekmektedir.

Farklı ülkelerde uygulanmakta olan, bazılarına yukarıda değindiğimiz kurallardan ilham alarak, artan ihracat & ithalat kapasitesi ile paralel artmakta olan gemi trafiği, büyüyen gemi ebatları da dikkate alınarak manevra emniyeti ile ilgili kriterlerin verilen hizmetin kalitesinin artması yönünde daha arzu edilir bir seviyeye gelmesi açısından yerel mevzuatımızda çok geç olmadan bazı olumlu değişikliklere yer verilmesi ihtiyacı kendini hissettirmeye başlamıştır.

Diğer ülkelerdeki uygulamalarla kıyaslama yaparak ana başlıklar halinde özetleyecek olursak:

Esasen mesleğe çekirdekten giriş yapıldığı var sayılır ise sınırlı kaptan ehliyetini almak için denizde geçirilmesi öngörülen süre oldukça yeterli olsa da diğer ülkelerdeki uygulamalara göre önemli bir nitelik farkı vardır:

Bu konuları düzenleyen Gemiadamları ve Kılavuz Kaptanlar Yönetmeliği (2022) römorkör kaptanı olabilmek için gerekli olan ehliyetlerde römorkörde görev yapma şartı aramamaktadır.

Bu hususu ilgili mevzuatta mevcut olmayan önemli bir eksiklik olarak değerlendirilebilir. Oysa römorkörlerde gerçekleştirilen hizmetin mahiyeti, emniyet unsuru ve işin doğası gereği var olan tehlikeler göz önüne alındığında diğer deniz hizmetlerine kıyasla birçok farklı özellikler içermektedir. Bu bakımdan özellikle römorkör kaptanı olmak üzere sınırlı kaptan ehliyetini alacak adaylar belirlenen bir süre römorkörlerde zabit olarak görev yapmak ya da belirlenen bir süre staj zorunluluğu gibi mevzuatla düzenlenecek ilave şartlara tabi tutulabilir.

Türkiye’de römorkörlerde 500 GT altı veya üstü kaptan olarak görev yapabilmek için mesleğin temel nitelikleri, özellikleri ve uygulamasına ilişkin hiçbir eğitim modülü mevcut mevzuatla düzenlenmemiştir. İşin doğası dikkate alındığında neticesinde bir sınav olsun ya da olmasın en az bir hafta süreli simülasyon destekli römorkör hizmetlerine ilişkin bir eğitim modülünün mevzuat çerçevesinde düzenlenerek adaylar için zorunlu tutulması yerinde bir iyileştirme olacaktır.

500 GT altı veya üstü römorkörlerde halen görev yapmakta olan römorkör kaptanları için düzenli aralıklarla, mesela iki senede bir hizmet içi bir eğitim zorunluluğu mevzuatımızda yer almamaktadır. Oysa yurt dışında ele aldığımız ülkelerde bu konuda çok detaylı uygulamalar yürürlüktedir. Hatta bu eğitimler kimi ülkelerde bu iş için özel müfredatlar uygulayan simülatör destekli profesyonel eğitim kurumlarınca verilmektedir. Römorkör kaptanlarının meslek içi eğitimlerinde belki çok nadir yaşanabilecek acil durumlar, sert hava şartlarında römorkör hizmeti, değişik hızlarda gemilere uygun ve emniyetli biçimde yardımcı olabilmek, gemi römorkör hidrodinamik etkileşimleri, yeni römorkör tipleri ve kullanım özellikleri ,emniyet limitleri ,büyüyen gemi tonajlarında emniyetli hizmet standartları vs. gibi çeşitli konular ele alınmakta, simülasyon ortamında sanal gerçeklik imkanları da kullanılarak römorkör kaptanlarına manevra sırasında yaşanabilecek olumsuz durumlarda en doğru şekilde önleyici manevra yapma yetenekleri refleks olarak kazandırılmaktadır.

Aktif görev yapmakta olan römorkör kaptanları için benzer bir zaman aralığında bir Hizmet İçi Eğitim Modülü tasarlayarak mevzuatta yer vermek isabetli olacaktır.

Römorkör kaptan adayları için önerdiğimiz Temel Römorkör Hizmetleri Eğitim Modülü ve aktif römorkör kaptanlarının Hizmet İçi Eğitim Modüllerinin hangi konuları içerecek şekilde düzenlenmesi gerektiği bir başka yazının konusu olacaktır.

Devam edecek….