Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan çatışmalar, dünya siyasi ve ekonomik dengelerini sarsacak boyutta devam ediyor. Bu kapsamda; siyaseten yaşanan sıkıntıların yanı sıra dünyanın karşılaştığı ekonomik kriz ve açmazların boyutları günden güne artış gösteriyor. Özellikle Karadeniz’de Rusya üzerinden sağlanan petrol ve doğalgazın temini ve bunlara dair enerji nakil yollarının güvenliği endişe kaynağı olmaya başladı. Diğer yandan Ukrayna’dan sağlanan tahılın temininde de büyük sıkıntılar söz konusu. Peki gerçek resim ve çözüm nedir?
Önce askeri duruma kısa bir özet şeklinde bakalım. Ukrayna’daki konsantrasyonunu karada doğu cephesinde sıklaştıran bir Rusya var karşımızda. Karadeniz’de ise yaşadığı harp gemisi kayıpları dikkat çekmekle birlikte karşısında sadece asimetrik unsurlarla varlık gösteren Batı destekli bir rakibe karşı mücadele veriyor. Rusların Ukrayna’ya müdahalesi öncesinde siyasi hedeflere ulaşması boyutunda yapılan birçok analiz, şimdilik, isabetli çıkmadı. Ancak Ukrayna ile girişilen bu itiş kakışta Ruslar için tamamen bitti, eridiler ya da kaybettiler gibi bir sonuç çıkarmak da zor. Rus ordusunun eksiklikleri ortaya çıkmış olsa da henüz biten bir şey yok ve savaş devam ediyor. Ruslar termobarik bombalarla şehirlerdeki saldırılarını yoğunlaştırmaya başladı. Bazı Batılı açık kaynaklardaki değerlendirmeler bile şimdilik, sürekli ihtimaller ve değişkenlikler üzerine kurulu görünüyor. Rusların tam hâkim olduğu düşünülen yerlerde Ukraynalı direnişçiler ortaya çıkabiliyor ya da tam tersi olabiliyor. Bunlar işin askeri tarafı. Ancak meselenin Karadeniz’deki ekonomik boyutunu ve diğer başka bölgelere yansımalarını görebilmemiz için savaşın gidişatını da takip etmek gerekiyor.
Şimdi bu şartlar altında Karadeniz çıkışlı enerji ve gıda ham maddelerinin sağlıklı bir şekilde ihracı zor görünüyor. Çünkü çatışma alanlarındaki kara ve deniz kontrolünün taraflarca tam olarak sağlanabildiğini, eldeki açık kaynak verileriyle, söyleyemeyiz. Buna karşılık ABD ve AB, Ruslara karşı yaptırımlar uygulamak istiyor. Ambargo ve yaptırımların Rusya üzerine olası etkileri konusunda ise kamuoyları hem fikir olmuş görünmüyor. Diğer yandan AB’nin, petrol ve gaz açısından büyük ölçüde Rusya'ya bağımlı olduğunu unutmayalım. 2021 yılı itibarıyla doğal gazın beşte ikisini, ham petrolün de dörtte birinden fazlasını Rusya'dan ithal ettiler. Toplamda 108 milyar dolarlık bir ithalat söz konusu. Ülkeleri tek tek incelediğinizde ise ortaya enteresan sonuçlar çıkıyor. Örneğin NATO’ya girmek isteyen Finlandiya ham petrolde 2021 itibariyle yüzde 80 oranında Rusya’ya bağımlı. Litvanya’nın bağımlılığı yüzde 83, Polonya’nın yüzde 63, Almanya’nın ise yüzde 34. Doğalgazda ise Bulgaristan tamamen Rusya’ya bağımlı. Bunun yanı sıra uluslararası bir yaptırım kararı olsun ya da olmasın yabancı şirketlerin Rus ve Ukrayna limanlarındaki riskler ve sigorta sorunları nedeniyle taraflarla ticarete yanaşmayacakları konusunda da değerlendirmeler yapılıyor.
Ancak ortada bir çelişki var. Örneğin, Batı’nın bir kısım yaptırım açıklamaları olsa da Rus petrol ihracatının açıkça sürdüğü görülüyor. Bombalanan limanlar ve hinterlantlarında yaşanan çatışmalara ve yaptırım beyanlarına rağmen bu ikilem nasıl açıklanabilir? Yüklemelerin, Karadeniz’deki Novorossisyk limanı ile Baltık’taki Primorsk ve Ust Luga limanlarından yapıldığına dair ciddi açıklamalar var. AB limanları Ruslara kapalı ancak bu ham petrolün Hindistan limanlarına taşındığı bildiriliyor. Oradan da bir kısım Batılı, Çin ve Güney Asya ülkelerinin bu petrolü temin edebileceği iddia ediliyor. İşin ilginç tarafı; Ruslara ait ham petrolün yüzde 63’ünün Yunan armatörlerin tankerleriyle taşındığı belirtiliyor. Açıklarda gemiden gemiye yapılan transferlerle işin kotarıldığı iddia ediliyor. Bu tankerlerin sayısı ve kaçta kaçının Yunan bayraklı olduğu da önemli. Bu konuda henüz açık bir bilgi yok derken; Primorsk limanından hareketle, Yunan bayraklı Handysize tipi 39,3 bin DWT’luk Andromeda isimli bir Yunan tankeri, Rus petrolü yüklü olarak 16 Mayıs günü İngiltere’nin Essex açıklarına demirledi.
Tabi bu olayın, 01 Haziran’da enerji yaptırım kararlarının çıkacağı beklenen AB Brüksel Zirvesi öncesinde vuku bulduğunu da unutmayalım. Ancak her ne olursa olsun Yunanistan’ın; ABD ve AB kontrolü dışına çıkması mümkün olabilir mi? Elbette hayır. O takdirde, Batı ve Rusya arasında zımni bir anlaşma mı söz konusu yoksa çoğunluğu devlet dışı aktörlerin oluşturduğu bir düzen mi mevcut? AB’nin yüksek oranlı petrol ve gaz bağımlılığı karşısında, birincisi daha olası gibi görünüyor. İkincisi ise kısmen zor ancak katkı sağlayabilir yanları da mevcut gibi duruyor. Realitedeki talep ve ihtiyaçlar kendi piyasasını ve aktörlerini ortaya çıkarabilir. Bu duruma belki şartlar nedeniyle göz yumma da denilebilir. Fakat Brüksel zirve kararları sonrasında kararlarla birlikte pratikte yaşanacakların yeni bir değerlendirmesi gerekiyor.
Diğer yandan Ukrayna’nın işgal atında bulunan Kherson, Berdyansk ve Mariupol gibi limanlarında 25 milyon tahılın silolarda beklediği biliniyor. Ruslar tarafından limanlara verilen hasarların ne boyutta olduğuna dair kesin bir açık bilgi yok. Ancak Ukrayna’nın, bunların dışındaki tahılı Romanya’nın Köstence limanına taşımaya çalıştığı söyleniyor. Örneğin 70 bin ton tahılı Köstence limanına aktarım için 49 mavna gemisinin ve bir trenin sürekli kullanıldığı haberleri mevcut. Ancak 600 metre uzunluğundaki bir trenin, yaklaşık sadece 1900 ton tahıl taşıyabildiği ifade ediliyor. Bu şartlarda depolarında toplam 40 milyon tahıl biriken ve bunun 25 milyon tonunun Rusların elinde çürümeye terk edildiği düşünüldüğünde durum oldukça vahim görünüyor. Bu kapsamda Ukrayna açısından, 3 ay içinde 20 milyon ton tahılın ihraç edilememesi durumunda zararın katlanarak artacağı yönünde tahminler yapılıyor. Bu durum, dünyadaki kıtlık ve açlık olaylarının artışına da sebebiyet verecek potansiyel taşımaktadır.
Sonuç olarak, Rusya attığı adımın gerisine düşemeyecek durumda. Bu kapsamda, savaşın gidişatını ise Batı’nın tutumuna bağlı görüyorum. Şimdiki tutumu ise Ukrayna’ya siyasi, ekonomik ve askeri destek ile Rusya’ya karşı yaptırımları kapsıyor. Yaptırımların sonuçları diğer desteklerin gidişatını ve nasıl bir şekil alacağını gösterecektir. Uzun süreli yaptırımlar, bu kararları alanları da etkileyecektir. Daha şimdiden önceki yaptırımları delen uygulamalar söz konusu. Bu ise doktrinde bir birlik sağlanamadığının bir işareti olabilir mi? Böyle olup olmadığı AB Brüksel Zirvesine müteakip haziran ayı ve sonrasında daha net belli olacaktır. Siyasi hedeflerle ekonomik talep ve ihtiyaçların çatışması düzensiz ve kontrolsüz bir piyasanın oluşmasını tetikleyebilir. Resmi beyan ve kararlarla gerçekler bazen birbirinden farklı olabiliyor.
Not: Bu makale, Navis Yönetim Danışmanlık Şirketinin Linkedin sayfasında yayımlanmıştır.
Kaynaklar:
Hird, Karolina, Clark, Mason, Barros, George, ‘‘Russian Offensive Campaign Assessment, MaY 26’’, ISW Institute for Study of War, 26 Mayıs 2022, https://www.understandingwar.org/backgrounder/russian-offensive-campaign-assessment-may-26 (Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2022)
‘‘Factbox: How much oil does the European Union import from Russia?’’, Reuters, 04 Mayıs 2022, https://www.reuters.com/world/europe/how-much-oil-does-european-union-import-russia-2022-04-06/ (Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2022)
Edmond, Charlotte, ‘‘How much energy does the EU import from Russia?’’, World Economic Forum, 17 Mart 2022, https://www.weforum.org/agenda/2022/03/eu-energy-russia-oil-gas-import/ (Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2022)
Michaelsen, Christopher, ‘‘What are economic sanctions, and are they effective?’’, World Economic Forum, 01 Mart 2022, https://www.weforum.org/agenda/2022/03/what-are-sanctions-do-they-ever-work-and-could-they-stop-russia-s-invasion-of-ukraine (Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2022)
Kaya, Nuran, Erkul, ‘Yunanistan, Rus petrolünün ana taşıyıcısı haline geldi’’, Anadolu Ajansı AA, 29 Mayıs 2022, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/yunanistan-rus-petrolunun-ana-tasiyicisi-haline-geldi/2600316 (Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2022)
Saul, Jonathan, ‘‘Protesters block Greek tanker with Russian cargo from entering UK port’’ Reuters, 16 Mayıs 2022, https://www.reuters.com/world/europe/protesters-block-greek-tanker-with-russian-cargo-entering-uk-port-2022-05-16/ (Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2022)
Tsakos Columbia Shipmanagement, https://www.tsakoshellas.gr/our-fleet/ (Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2022)
Funakoshi, Minami, Lawson, Hugh, Deka, Kannaki, ‘‘Tracking sanctions against Russia, The latest sanctions and actions taken against Russia by countries, major companies and organisations’’, Reuters, 31 Mayıs 2022, https://graphics.reuters.com/UKRAINE-CRISIS/SANCTIONS/byvrjenzmve/ (Son Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2022)
Gönültaş, Bahattin, ‘Ukrayna milyonlarca ton tahıl stokunun ihracı için çözüm arayışında’’, Anadolu Ajansı AA, 13 Mayıs 2022, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ukrayna-milyonlarca-ton-tahil-stokunun-ihraci-icin-cozum-arayisinda/2587091 (Son Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2022)
Yorumlar ( 0 )